Heeft voeding invloed op AMD?

Hebben voeding en leefstijl invloed op het voorkomen, de ontwikkeling en de vertraging van droge en natte AMD?

Op grond van wetenschappelijk onderzoek is het antwoord JA! Uit onderzoek van onder andere JM Colijn et al.(1) blijkt dat hoe groter het genetisch risico op AMD, hoe groter het positief effect van gezonde voeding en leefstijl. Ook met maar weinig zicht is gezonde voeding en leefstijl nog steeds aan te bevelen omdat daarmee verdere achteruitgang vertraagd wordt. De kans op AMD wordt bepaald door genetische aanleg (zie artikel genetica, epigenetica en het persoonlijk risicoprofiel) én omgevingsfactoren. Belangrijke niet-erfelijke factoren die bijdragen aan het ontstaan van AMD zijn gevorderde leeftijd en een ongunstige leefstijl:

  • Roken is één van de belangrijkste risicofactoren voor AMD. Mensen die meer dan een pakje sigaretten per dag roken, lopen tot 3 keer meer risico op ‘natte AMD’ en tot wel 5 keer meer risico op ‘droge AMD’ te ontwikkelen.(2-5) Rokers met erfelijke aanleg voor AMD krijgen 40-100 maal vaker AMD in vergelijking met niet-rokers zonder erfelijke aanleg.
  • Overgewicht verhoogt het risico enigszins: een body mass index (BMI) van meer dan 25 geeft 30% meer risico op het ontwikkelen van AMD.(6,7)  
  • Een gezond voedingspatroon dat voldoende groente, fruit en vis bevat verlaagt het risico 1.5 keer (25-40%). (8,9)
  • De beweegnorm is dagelijks een half uur bewegen om een actieve leefstijl te krijgen. De kans vermindert dan met 40%. (6,7)

Waarom is voeding belangrijk voor de ogen?   

Er zijn veel verschillende soorten nutriënten (voedingsbestanddelen) onderzocht in relatie tot AMD. Zij vormen essentiële bouwstenen van het oog en/of zorgen dat het oog goed functioneert (zie afbeelding 2). De meest onderzochte voedingsbestanddelen zijn luteïne, zeaxanthine, zink, vitamine C, vitamine E en omega 3 vetzuren (eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA)). Er is aangetoond dat zij het risico op verdere ontwikkeling van AMD verlagen. (10-13) 

Bewijs voor deze gunstige effecten komt voort uit onderzoek met voedingssupplementen en inname via voeding.(10-13) In de macula (het centrale deel van ons zicht waarmee wij details kunnen zien en kunnen lezen) gaat het daarnaast niet alleen over  luteïne of zeaxanthine maar ook over beiden in de in de juiste verhouding en concentratie tot elkaar.

Het oog en de meest onderzochte nutriënten om het netvlies in goede conditie te houden (de Koning-Backus – maculaVisie 3 oktober 2020.(15)

De inname van β-caroteen vermindert het risico op AMD vooral bij mensen met een hoog erfelijk risico.(14) Andere voedingsbestanddelen, zoals α-caroteen, β-cryptoxanthine, lycopeen en vitamine D zijn minder grondig bestudeerd. Er is op dit moment geen duidelijk bewijs dat inname van deze voedingsbestanddelen het risico op AMD verlaagt. 

Waarom is luteïne en zeaxanthine zo belangrijk voor het netvlies?

Daglicht is wit en kleurloos, maar bestaat uit alle elementen van het lichtspectrum, zoals rood, groen en blauw licht. De energie van blauw licht is heel hoog – net minder dan het onzichtbare UV-licht – en schadelijk voor het oog. Luteïne en zeaxanthine vormen het macula pigment in het netvlies. Dit pigment neutraliseert de blauwe lichtfrequentie en voorkomt schade.

Luteïne en zeaxanthine zijn de belangrijkste xanthofylle kleurstoffen. Xanthofylle is goed zichtbaar in het mooie, typische palet van herfstkleuren van bladeren. Caroteen en xanthofylle zijn de belangrijkste carotenoïden. Deze carotenoïden fungeren als antioxidant en vangen zuurstofradicalen weg. Ook geven zij bescherming tegen ontstekingsprocessen.(16-18) En, wat heel belangrijk is: het lichaam kan deze belangrijke bouwstoffen voor maculapigment zelf niet aanmaken. Het moet dus uit uw voeding komen! 

In het artikel: Essentiële vetzuren leest u meer over ontstekingsprocessen en essentiële vetzuren. En, in het artikel: Vette vis voor ogen? Leest u waarom deze vetzuren gezond zijn voor onze ogen.

Bronnen:

  1. JM Colijn et al. Genetic risk, lifestyle, and AMD in Europe. The EYE-RISK consortium. Submitted at Ophthalmology.
  2. Vingerling JR, Hofman A, Grobbee DE, de Jong PT. Age-related macular degeneration and smoking. The Rotterdam Study. Arch Ophthalmol.1996;114(10):1193-6.
  3. Chakravarthy U, Augood C, Bentham GC, de Jong PT, Rahu M, Seland J, et al. Cigarette smoking and age-related macular degeneration in the EUREYE Study. Ophthalmology. 2007;114(6):1157-63.
  4. Lechanteur YT, van de Camp PL, Smailhodzic D, van de Ven JP, Buitendijk GH, Klaver CC, et al. Association of Smoking and CFH and ARMS2 Risk Variants With Younger Age at Onset of Neovascular Age-Related Macular Degeneration. JAMA ophthalmology. 2015;133(5):533-41.
  5. Chakravarthy U, Wong TY, Fletcher A, et al. Clinical risk factors for age-related macular degeneration: a systematic review and meta-analysis. BMC Ophthalmol. 2010;10:31. Published 2010 Dec 13. doi:10.1186/1471-2415-10-31.
  6. McGuinness MB, Le J, Mitchell P, Gopinath B, Cerin E, Saksens NTM, et al. Physical Activity and Age-related Macular Degeneration: A Systematic Literature Review and Meta-analysis. American journal of ophthalmology. 2017;180:29-38.
  7. Mares JA, Voland RP, Sondel SA, et al. Healthy lifestyles related to subsequent prevalence of age-related macular degeneration. Arch Ophthalmol. 2011;129(4):470-480. doi:10.1001/archophthalmol.2010.314.
  8. de Koning-Backus APM, Buitendijk GHS, Kiefte-de Jong JC, et al. Intake of Vegetables, Fruit, and Fish is Beneficial for Age-Related Macular Degeneration. Am J Ophthalmol. 2019;198:70-79. doi:10.1016/j.ajo.2018.09.036.
  9. Merle BMJ, Colijn JM, Cougnard-Grégoire A, de Koning-Backus APM, et al. Mediterranean Diet and Incidence of Advanced Age-Related Macular Degeneration: The EYE-RISK Consortium. Ophthalmology. 2019 Mar;126(3):381-390. doi: 10.1016/j.ophtha.2018.08.006. Epub 2018 Aug 13. PMID: 30114418.
  10. Age-Related Eye Disease Study 2 Research, G. (2013). “Lutein + zeaxanthin and omega-3 fatty acids for age-related macular degeneration: the Age-Related Eye Disease Study 2 (AREDS2) randomized clinical trial.” Jama 309(19): 2005-2015.
  11. Wu J, Cho E, Willett WC, Sastry SM, Schaumberg DA. Intakes of lutein, zeaxanthin, and other carotenoids and age-related macular degeneration during 2 decades of pro-spective follow-up. JAMA Ophthalmol 2015;133(12): 1415–1424.
  12. Chua B, Flood V, Rochtchina E, Wang JJ, Smith W, Mitchell P. Dietary fatty acids and the 5-year incidence of age-related maculopathy. Arch Ophthalmol 2006;124(7):981–986.
  13. Wu J, Cho E, Giovannucci EL, Rosner BA, Sastry SM, Willett WC, et al. Dietary intakes of eicosapentaenoic acid and docosahexaenoic acid and risk of age-related macular degeneration. Ophthalmology 2017;124(5):634–643.
  14. Ho L, van Leeuwen R, Witteman JC, et al. Reducing the genetic risk of age-related macular degeneration with dietary antiox-idants, zinc, and omega-3 fatty acids: the Rotterdam study. Arch Ophthalmol 2011;129(6):758–766.
  15. de Koning-Backus APM. Boerenkool voor je ogen?  Wat kan ik eten tegen leeftijdsgebonden macula-degeneratie? MaculaVisie, oktober 2020, nr. 3; 16-30.
  16. Buitendijk GHS, Klaver CCW. Trace elements, vitamins, and lipids and age-related macular degeneration: an overview of the current concepts on nutrients and AMD. In: Preedy VR, ed. Handbook of Nutrition, Diet, and the Eye. Waltham, MA: Elsevier; 2014:55–63.
  17. Lima VC, Rosen RB, Farah M. Macular pigment in retinal health and disease. Int J Retina Vitreous 2016;2:19.
  18. Widomska J, Zareba M, Subczynski WK. Can xanthophyll-membrane interactions explain their selective presence in the retina and brain? Foods 2016;5(1):7.